Psychodiagnostiek & Behandeling

Psychodiagnostiek en psychologische hulpverlening
Daar waar de alledaagse dingen steeds meer moeite kosten, kan er sprake zijn van psychische klachten. Immers, in elk leven kan het soms tegenzitten. En ook al hoeft dat niet altijd te leiden tot psychische problemen, soms kan de tegenslag echter van dien aard zijn, dat deze wel leidt tot psychische klachten die een belemmering kunnen vormen in het privé-leven, arbeidsleven en vrijetijdsleven.

Deze klachten kunnen o.a. zijn dat men:

niet meer kan genieten van dingen;
zich slecht kan concentreren;
zich onrustig, gejaagd voelt;
niet uitgerust raakt, zich vaak moe voelt;
veel piekert, slecht slaapt;
vaker huilt dan eerst, somber is;
vaak angstig is, verlegen is;
zich futloos voelt;
prikkelbaar is, snel boos is;
snel een conflict heeft;
geen zelfvertrouwen heeft, faalangstig is;
last heeft van vroegere ervaringen;
last heeft van vage lichamelijke klachten;
merkt dat men meer gaat drinken en/of roken om zich fijn te kunnen voelen;
zich terugtrekt uit het sociale leven.

In deze gevallen, wanneer het functioneren wordt bemoeilijkt door psychische klachten, kan ons bureau van betekenis zijn.

Visie op psychologische hulpverlening
Het hart versus de ratio, ofwel het gevoel tegenover het verstand
Al zolang de wereld bestaat, verkondigen geestelijke leraren, grondleggers van spirituele stromingen en genezers het principe van het aandachtig zijn of bewust zijn als werkelijke ingang tot persoonlijke groei, oprecht geluk en geestelijke en lichamelijke balans. Heilige geschriften - basis voor tal van religies - benoemen de kracht en schoonheid die ontstaat vanuit ware kennis. Niet de kennis van de vorm, het uiterlijke, zoals die onder andere zijn weerslag vindt in de moderne wetenschap en ons moderne denken, maar de ware kennis zijnde de kennis die niet tastbaar is; de kennis van het voelen of het weten. Hierbij verwijst het weten naar het onmiddellijke ‘zijn’, los van associaties en andere valkuilen die het denken in zich kan hebben. En dit ‘zijn’ kan zich alleen maar voordoen in het ‘nu’, op dit moment.

Bewustzijn
In de psychologie is momenteel het begrip mindfulness (MBCT: Mindfulness Based Cognitive Therapy) erg populair. Niet meer dan oude wijn in nieuwe zakken, maar daarom niet minder waar. In ons werk als psycholoog bemerken wij erg vaak dat mensen niet meer stil kunnen zijn, maar gevangen zitten in het doldwaze tempo van ons intensieve bestaan. De stilte is voor velen een gevaar. En het opvallende is dat men zich hiervan vaak niet meer bewust is. Men bemerkt niet meer dat men de stilte mijdt. Mensen zijn voortdurend op zoek naar prikkels, in de hoop daarmee geluk te kunnen ervaren of de storm in het hoofd te kunnen overstemmen. Ook religieuze of spiritueel actieve mensen kunnen zich oneindig vermoeien door zich voortdurend te focussen op te verwachten sensaties van hun God.

En eerlijk is eerlijk, het beleven van activiteiten en het afwerken van rituelen kan een fijn gevoel geven. Het nadeel is vaak dat de gelukservaring kort is en weinig constructief. Het maakt niet uit hoe vaak dat men zich richt op de korte termijn bevrediging. Fundamenteel word je er letterlijk niets wijzer van. Het gevoel dat dit soort vormelijk geluk bij je oproept, heeft een verslavend effect, wat impliceert dat het een ‘schijnvervulling’ is van een behoefte of innerlijke leegte. Immers echt bevredigen doet het niet. Na de roes is het ‘goede’ gevoel weg. En het geluksmoment is daarmee een beleven en niet hét leven. Het blijft weg van de kern. En tot die kern komen en het onderscheid zien tussen beleven en leven kan slechts door bewustwording.

Leven vanuit het denken
Het leven kan slechts geleefd worden door een absolute of pure kracht van het Universum, waarin elke cel, elk atoom, elk nog kleiner deel zijn plek heeft. Alles is met en door elkaar verweven. Wie zijn wij, te kunnen denken dit alles te kunnen sturen met ons verstand? Het durven leven of beter gezegd het kunnen leven is de sleutel tot waar geluk. De vraag die dan opkomt luidt: "Wat wordt dan onder leven verstaan?". Het woord leven is een werkwoord. Dit gaat uit van de veronderstelling dat het gaat om een activiteit. Dit uitgangspunt houdt in, dat het leven alleen gemanifesteerd kan worden door het ondernemen van actie. En daarin zit ‘m de crux. Leven wordt namelijk op zo’n manier gereduceerd tot een verstandelijke, planmatige bezigheid. De ratio, het verstand, neemt de leiding over en probeert te dicteren. Leven door en dankzij de ratio. Maar waar blijft het gevoel dan, het hart. Velen, met name wetenschappers, erkennen niet eens het bestaan van het gevoel. Dat wat niet tastbaar is, is er niet volgens hen. En daar waar men al tot erkenning en waardering komt van dit begrip, zien ze het vaak als een set van geautomatiseerde en geconditioneerde reacties, wat uiteindelijk toch weer een herwaardering inhoudt van de ratio. Want juist de ratio is niet meer dan wat aan ervaringen en leerprocessen (zowel cognitief als emotioneel) is geïncorporeerd gedurende het leven tot aan het moment waarop u dit leest. En dat is niet gelijk aan het leven. Natuurlijk zorgt onze ratio ervoor dat we het leven in strikt biologische zin vol kunnen houden, door de juiste beslissingen te nemen en juiste keuzes te maken ten aanzien van o.a. voeding, rust en bewegen. Maar het gaat te ver om te veronderstellen dat we door het denken in directe zin onze kans op een gelukkig (en lang) leven kunnen vergroten. In wezen hebben we die invloed helemaal niet. Met andere woorden, er bestaat een andere kracht naast de denkkracht, die onze existentie mede bepaalt.

Leven vanuit het hart
Deze kracht is naast de ratio het tweede fundament van ons bestaan. Zij raakt de diepere zin van ons leven. Immers is er naast het fysieke functioneren een psychologisch en spiritueel functioneren. En die kracht schuilt in het hart, de ziel, de diepste bron. Het is dezelfde levensenergie als die waardoor de roos zijn bloem vormt, waarvan wij genieten kunnen. De roos denkt namelijk niet: “Vandaag moet ik dit doen en morgen is het tijd om te gaan bloeien”. De roos bloeit wanneer zij bloeit. Zonder na te denken. Waarom lukt ons dat niet? In een van de heilige boeken staat: “Zie de vogelen des hemels. Ze zaaien noch maaien en leggen geen voorraadschuren aan. Toch draagt de hemelse Vader (de zuivere levensenergie, pure levenskracht of goddelijke kracht) zorg voor hen”.

Hier wordt getracht uit te leggen, dat men moet proberen om zorgeloos te zijn en dat men vooral niet moet denken dat je door getob, gepieker en allerlei rationalisaties, waarde of zelfs maar één dag aan je leven kunt toevoegen. Het antwoord op de gestelde vraag - waarom het ons niet lukt om onze gedachten tijdig uit te schakelen - is, dat wij bang zijn. Onze ratio staat ons dus in de weg. Ons verstand denkt slimmer te zijn dan ons hart. We stellen ons vragen als: “Wat gebeurt er met me, wanneer ik mij niet volledig inzet?”; “Wat moet ik beginnen als ik mijn baan verlies?”; “Wat kan me gebeuren als ik onderverzekerd ben?”; “Wat als de beurskoersen dalen?”; “Wat moet ik als ik alleen kom te staan?”; “Wat beslist men over mij als ik niet goed presteer?” en hopen door hierop antwoorden te vinden, ons leven onder controle te krijgen. Vervolgens antwoorden we op al deze vragen met overijveren en blijven opgesloten in alles wat moet.
Er is geen tijd meer over, om te genieten van het leven en om stil te zijn. In plaats daarvan verkrampen we en sluiten we ons af van het leven en kunnen we onze handen niet meer openen om te ontvangen.

Bewustwording van balans
Het bewust worden van dit verblindende mechanisme is het begin van ware kennis, succes- en geluksbeleving. Bewustwording brengt de mens terug naar de werkelijke talenten en mogelijkheden van ieder individu. En of het nu gaat om het opheffen van psychische problematiek of het verbeteren van prestaties in werk of (top)sport, altijd gaat het om bewustwording. Daarmee komt men volledig in eigen kracht en talenten te staan. Enerzijds gaat het dus om de bewustwording van intrinsieke kwaliteiten, aanleg en talenten. Anderzijds gaat het om de bewustwording van de verlammende werking van de ratio. Niet ratio is slecht en niet slechts het gevoel moet ons leiden. Nee, het gaat erom beiden met elkaar in balans te laten zijn. Dus zonder fixatie op de toekomst (“Ik moet dit allemaal bereiken of presteren”) en zonder fixatie op het verleden (“Waarom is mij dat allemaal overkomen?” of "Hoe zou het me vergaan zijn als ik niet had gefaald?"). Het is de kunst van het leven om zichzelf te manifesteren in het ‘nu’ vanuit deze twee fundamenten van het ‘zijn’: het gevoel en het verstand.

Methode
De twee fundamenten waarop een succesvol en duurzaam psychologisch hulpverleningstraject steunt, zijn een gedegen diagnose en een op maat gemaakte therapie, waarbij niet het protocol of de diagnostische criteria leidend mogen zijn, maar waar de kracht van een oprechte ontmoeting met een medemens voorop staat.

Beiden, diagnose en therapie, zijn opnieuw onder te verdelen in verschillende fasen:

oriëntatiegesprekken/intakegesprekken;
psychodiagnostisch onderzoek met behulp van tests;
rapportages inclusief advies/voorstel vervolg;
therapeutische gesprekken;
driegesprek cliënt, psycholoog en opdrachtgever/consulent/klantmanager;
cliëntvolgsysteem met presentieregistratie;
nazorg nadat cliëntencontact is beëindigd.

Nadat in de diagnostische fase uit intakegesprekken is gebleken dat een therapeutische interventie gewenst is, wordt een persoonlijk therapeutisch plan opgesteld. Een dergelijk plan beschrijft, binnen de kaders van het wettelijk bepaalde ten aanzien van de privacy van de cliënt en ten aanzien van de beroepsethische codes van het NIP, o.a.:

de psychische- en/of psychosociale problematiek van de cliënt op moment van aanmelding;
de doelen die worden vastgesteld naar aanleiding van de intakegesprekken in de vorm van een therapievoorstel of doorverwijzingadvies;
de verwachte tijdsduur van het traject;
de kosten van het traject.

Cliënten kunnen na de intakefase worden opgenomen in een therapeutisch traject. In een dergelijk traject staat de psychische en/of sociale problematiek centraal, die de cliënt verhindert zo optimaal mogelijk te functioneren. De psychische problemen kunnen variëren van (tijdelijke) psychische stoornissen tot sociale problemen, maar ook van verslavingsproblematiek tot leefstijlproblemen.
In wetenschappelijke termen wordt gesproken van psychische problematiek binnen het zogenaamde classificatiesysteem van psychische stoornissen, de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5t h Edition (DSM V).
Zoals gezegd, classificatie mag niet leidend zijn in therapie, maar kan wel van pas komen in contact met collegabehandelaars.
De lengte van het traject wordt bepaald door de zwaarte van de problematiek. Standaard vinden de gesprekken één keer per twee weken plaats. Daar waar de ernst van de problematiek een hogere contactfrequentie eist, kan er voor worden gekozen om één of twee contactmomenten per week te hebben. De lengte van het cliëntcontact kan per keer variëren van 45 minuten tot 75 minuten. Gemiddeld genomen duurt een sessie 60 minuten. Daar waar in de loop van het therapeutische traject mocht blijken dat intensievere en meer gevarieerde psychologische hulp gewenst is, zal in overleg met de opdrachtgever/doorverwijzer worden bezien hoe een overdracht naar een andere vorm van hulpverlening kan worden begeleid.

De kansen op psychisch herstel nemen toe, wanneer de talenten en mogelijkheden, maar ook de beperkingen van de cliënt, vanuit een psychologisch perspectief goed in beeld worden gebracht. De cliënt is uitgangspunt van de therapie, niet de methodiek, de doorverwijzer of therapeut.

Psychodiagnostisch onderzoeksinstrument
Afhankelijk van de cliëntsituatie kan de therapeut besluiten om in de diagnostische fase een psychodiagnostisch onderzoeksinstrument in te zetten: de psychologische test.

Psychologenbureau Boluijt beschikt over de mogelijkheid tot het afnemen van psychologische tests en vragenlijsten op het gebied van persoonlijkheidsonderzoek, capaciteitenonderzoek, beroepskeuzeonderzoek, prestatie- en motivatie onderzoek en klinisch onderzoek. Vragen die kunnen worden beantwoord met behulp van dergelijk onderzoek, zijn o.a.:
Hoe is de psychische belastbaarheid?
Is er sprake van psychopathologie of klinische stoornissen?
Wat is de persoonlijkheidsstructuur?
Wat is in potentie aanwezig aan capaciteiten en aanleg op het gebied van werk en opleiding?
Welk traject dient te worden gevolgd bij het aanpakken van gevonden problemen?

Behandelvormen
In mijn praktijk behandel ik psychische problemen op verschillende manieren. De therapievorm wordt gekozen op basis van de aard van het probleem, de wens en/of psychostructuur van de cliënt en de interactie (waaronder de therapeutische relatie) tussen de cliënt en de therapeut.

Hieronder wordt een aantal vormen uiteengezet, waarbij dient te worden opgemerkt dat het ook mogelijk is om op een eclectische wijze te werken. Daarmee wordt bedoeld dat in een behandeltraject de methoden en technieken uit verschillende therapievormen gelijktijdig of na elkaar in een en dezelfde therapie gebruikt kunnen worden.

Cognitieve therapie (CGT)
Cognitieve Therapie is een vorm van psychotherapie die uitgaat van het verkrijgen van inzicht in onbewuste emoties en drijfveren. De theorie en behandelingswijze stellen de cognities van de patiënt centraal, waaronder: de gedachten, fantasieën, herinneringen en opvattingen over gebeurtenissen. Net als in de Rationeel Emotieve Therapie is het uitgangspunt niet dat het de gebeurtenissen zelf zijn die een mens negatieve gevoelens bezorgen en daardoor een bepaald gedragspatroon, maar de gekleurde bril waardoor hij de dingen ziet. Door deze 'disfunctionele' gedachten om te buigen en te leren gebeurtenissen anders te interpreteren komt er een objectievere kijk op de eigen gevoelens en waarnemingen, en kunnen negatieve gevoelens verdwijnen waardoor ook het gedrag verandert. Het is een kortdurende, gestructureerde therapievorm die op het heden en de toekomst is gericht. Het verhaal van de patiënt is echter wel van belang. Samen met de therapeut moet hij er namelijk eerst achterkomen hoe de vervormde, 'foute', denkgewoonte is ontstaan. Door trainingen in de behandelkamer, in het echte leven en door allerhande huiswerk komt de patiënt gaandeweg tot nieuwe gedachten en ander, positiever, gedrag. Inmiddels wordt effectief toegepast bij psychische aandoeningen zoals: depressies, verslavingen, eetstoornissen, fobieën, angststoornissen en paniekstoornissen.

Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT)
Een nieuwe toevoeging aan de cognitieve therapie is Mindfulness Based Cognitive Therapy MBCT. Het is het gebruiken van inzichtmeditatie-oefeningen ofwel mindfulness bij de behandeling van terugkerende depressies en andere psychische klachten. In MBCT staat niet de inhoud van de cognities ter discussie maar wordt er gestreefd naar een andere houding tegenover gedachten, gevoelens en lichamelijke reacties. Deze houding kenmerkt zich door toelaten, niet-oordelen en acceptatie. Mindfulness Based Cognitive Therapy wordt ook wel aandachtgerichte cognitieve therapie genoemd of Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR oftewel aandachttraining). Mindfulness verwijst naar een vorm van meditatie waarin men zich op een niet-reactieve manier bewust is van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment. Het gaat hierbij dan om het aangaan van een accepterende relatie met wat er zich nu aanbiedt aan onvermijdelijke negatieve en positieve ervaringen. In MBCT en MBSR wordt mindfulness (het richten van de aandacht) als vaardigheid aangeleerd bij de behandeling van o.a. piekeren, burnout, chronische en recidiverende depressies, maar ook bij fobieën, PTSS en chronische pijn. Door middel van mindfulness leert men (storende) gedachten vroegtijdig te herkennen en op een effectieve wijze met deze (soms) onvermijdelijke gedachten om te gaan. Tevens biedt het een manier om afgesneden gevoelens toe te laten en te herintegreren in de gehele persoon. Voor ernstig getraumatiseerde personen dient te worden bepaald of de training geïndiceerd is of niet. Soms kan deelname aan de therapie worden afgeraden. De therapie bestaat uit theorie en praktijkoefeningen.

Acceptance and Commitment Therapy (ACT)
In deze zogenaamde derde generatie gedragstherapie gaat het om de bereidheid het eigen gedrag stap voor stap te veranderen in de richting van de waarden waaraan men zichzelf verbinden wil. Centraal staat dat men zichzelf niet veroordeeld over dat wat er is aan gedachten en gevoelens. Men mag zijn wie men is en zien wat er is. Men hoeft zich niet te verzetten tegen gedachten en emoties maar men mag leren erkennen dat men snel de neiging heeft om te vermijden en leren zien wat men vermijdt. Maak contact en ervaar i.p.v. vermijden. Ontloopt men niet meer de pijn, angst en andere negativiteit (afwijzing) die inherent is aan het leven dan accepteert men dat leven ten volle i.p.v. dat men zich er tegen verzet. Het leven is immers een gebrekkig ding. Men kiest dan voor een ervarend leven, waarin grenzen verleggen en experimenteren zorgen voor het ontwikkelen van nieuw gedrag en een gevarieerder leven en meer gelukservaren.

Kernprocessen van ACT zijn:

Van controle naar acceptatie;
Van fusie naar defusie;
Van piekeren naar contact in het hier en nu;
Van het descriptieve zelf naar het observerende zelf;
Van regels naar waarden;
Van vermijding naar ervarend leven ( toegewijde actie );
Psychologische flexibiliteit.

Alle genoemde stappen of kernprocessen staan met elkaar in verband, ze kunnen niet los van elkaar gezien worden. In combinatie leidt het toepassen van deze processen tot het ultieme doel van ACT: psychologische flexibiliteit.

Behandelcontract
Wanneer na de intakefase blijkt dat de cliënt mogelijk baat heeft bij een(snelle) therapeutische interventie wordt met de cliënt een mondeling behandelcontract opgesteld. Dit houdt in dat een tijdpad wordt afgesproken, waarbij in de agenda de afspraken worden vastgezet. Daarbij wordt nadrukkelijk de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt onderstreept. Wanneer de cliënt zonder afmelding verzuimt, zullen de kosten van de geplande sessie bij de cliënt of, als er sprake is van een externe opdrachtgever, aan diens opdrachtgever in rekening worden gebracht. Door het aangaan van een mondeling behandelcontract wordt geprobeerd continuïteit in het traject te waarborgen. Dit om te voorkomen dat er vertraging ontstaat in het therapeutische traject en, wanneer er sprake is van arbeidsreïntegratie of coaching, ook in het reïntegratietraject. En om te voorkomen dat, indien aan de orde, de monitoring door de opdrachtgever, consulent of klantmanager bemoeilijkt wordt. Kortom, er wordt getracht door een strakke hantering van de behandelovereenkomst aan te geven dat men formeel en persoonlijk niet alleen rechten heeft maar ook plichten; een zelfverantwoordelijke zelfbepaling. In therapeutisch perspectief is het belangrijk dat de cliënt begrijpt dat het kunnen overwinnen van psychische of sociale belemmeringen of het grijpen van carrièrekansen, inzet en vasthoudendheid vraagt.